Zaburzenia płodności a poradnictwo genetyczne
W przypadku par z problem obniżonej płodności niezwykle ważna jest odpowiednia diagnostyka. Pozwala ona poznać przyczyny zaburzeń oraz określić dalsze postępowanie. Wrodzona niepłodność jest zwykle spowodowana czynnikami genetycznymi, dlatego na początku wskazane jest wykonanie badań genetycznych. W takiej sytuacji warto również, aby partnerzy i ich najbliższa rodzina, zostali objęci poradnictwem genetycznym.
W diagnostyce bezpłodności należy zawsze rozważyć, czy niepłodność jest uwarunkowana zmianami genetycznymi, a także, czy leczenie niepłodności nie wiąże się z ryzykiem wystąpienia u dzieci zaburzeń o podłożu genetycznym.
Niepłodność u kobiet może mieć podłoże genetyczne, w sytuacji, gdy występuje:
- pierwotny lub wtórny brak miesiączki (uwarunkowany obniżoną funkcją jajników),
- wrodzony hipogonadyzm hipogonadotropowy,
- przedwczesne wygaśnięcie czynności jajników,
- zaburzenia rozwoju narządów płciowych,
- nieprawidłowy rozwój trzeciorzędowych cech płciowych,
- wrodzone wady,
- powtarzające się poronienia.
Jakie badania zaleca się kobietom?
W przypadku dysgenezji gonad, przedwczesnego wygaśnięcia czynności jajników (przed 40 czy 30 rokiem życia) i nawracających poronień zalecane jest wykonanie badania cytogenetycznego, które pozwoli określić kariotyp (liczbę i strukturę chromosomów).
W pozostałych przypadkach lub gdy wynik badania kariotypu jest prawidłowy wykonanie innych badań genetycznych (analizy konkretnego genu) zależy od obrazu klinicznego i powinno być poprzedzone dokładną konsultacją genetyczną.
Niepłodność u mężczyzn może mieć podłoże genetyczne w przypadku:
- azoospermii (całkowity brak plemników w nasieniu). W przypadku azoospermii obstrukcyjnej ma miejsce niedrożność dróg wyprowadzających plemniki, a z azoospermią nieobstrukcyjną mamy do czynienia, gdy występują zaburzenia w produkcji plemników. Aby określić jej rodzaj, wykonuje się dwukrotne badanie nasienia po odwirowaniu),
- znacznego stopnia oligoastenozoospermii (gdy liczba plemników jest niższa niż 5mln/ml),
powtarzających się poronień u partnerki.
Jakie badania zaleca się mężczyznom
W powyższych przypadkach również zaleca się wykonanie badania cytogenetycznego. Okazuje się, że nieprawidłowości związane z liczbą i strukturą chromosomów dotyczą około 6% mężczyzn z obniżoną płodnością. Prawdopodobieństwo rozpoznania tych nieprawidłowości jest największe w przypadku azoospermii.
Badanie cytogenetyczne może wykryć mikrodelecję w regionie AZF chromosomu Y, która jest przyczyną oligoastenozoospermii i azoospermii nieobstrukcyjnej. Badanie mutacji w genie CFTR (Cystic Fibrosis Transmembrane Conductance Regulator) z kolei zaleca się mężczyznom z azoospermią obstrukcyjną i wrodzonym brakiem nasieniowodów, CAVD.
U przedstawicieli rasy białej mutacje genu CFTR są dość częstym zjawiskiem i są przyczyną również mukowiscydozy. Z tego też względu test obecność tej mutacji powinny rozważyć wszystkie pary planujące powiększenie rodziny. Wskazana jest przy tym konsultacja ze specjalistą, podczas której zostaje ocenione ryzyko wystąpienia nieprawidłowości u dziecka.
Dostępne są również inne badania genetyczne, tzw. panelowe, które obejmują większą liczbę genów np. regulujących proces tworzenia plemników. Niestety nawet prawidłowy wynik nie daje 100% pewności, że problem nie powtórzy się u potomstwa.
Obniżona płodność uwarunkowana genetycznie – i co dalej?
Zalecenia dla par w tym przypadku obejmują możliwość wykonania badań prenatalnych (w czasie ciąży) lub zastosowania diagnostyki preimplantacyjnej (PGD, w ramach zapłodnienia in vitro). Zwiększa ona efektywnie szansę na urodzenie zdrowego dziecka. Para powinna zostać wcześniej rzetelnie zakwalifikowana oraz starannie przygotowana (z zakresu zasad metody, jej kosztach i skuteczności).
Diagnostyka przedimplantacyjna wskazana jest m.in.:
- u nosicieli chromosomowych translokacji zrównoważonych,
- kiedy jeden z partnerów jest nosicielem mutacji dominującej powodującej chorobę,
- kiedy oboje partnerzy są nosicielami mutacji recesywnych powodujących chorobę.
Natomiast w przypadku par z nieprawidłowościami genetycznymi uniemożliwiającymi naturalne zajście w ciążę pozostają rozwiązania w postaci dawstwa nasienia lub komórki jajowej a także adopcja zarodka lub już urodzonego dziecka.
prof. nadzw. dr hab. n. med. Aleksandra Jezela- Stanek, specjalista genetyki klinicznej